Over het verleden van schutterij St.Gertrudis heeft ieder die er bij betrokken is wel een mening. En dat is vanzelfsprekend, omdat het verleden de kapstok vormt waaraan de hedendaagse schutterspraktijken zijn opgehangen.
Helaas is er weinig bekend van het oudste verleden en de motieven van oprichting. Vele eervolle zaken zullen zeker een rol hebben gespeeld, maar over de echte motieven zoals beschermende taken, waarover de verhalen bij andere schutterijen gaan, is weinig bekend.
De oorsprong van ‘onze’ schutterij moet ergens in de 15de eeuw gezocht worden. Er zijn aanwijzingen dat mannen van de Amstenraadse schutterij geworven zijn voor veldslagen bij Maastricht rond 1597. Beschreven is ook dat veldmaarschalk, in keizerlijken dienst, Godfried Huyn, graaf van Geleen en Amstenrade, landcommandeur der Duitsche orde balie Biessen, de schutterij, omtrent het midden der 17de eeuw, heeft heropgericht. Aangenomen wordt dat het oudste, nog aanwezige, koningszilver van de schutterij van 1650/1652 is. Koning was toen ene Mathijs Oltmans die twee jaar later werd opgevolgd door Merten Gelen. De schutterij houdt 1650 aan als oprichtingsjaar.
Bij een controlebezoek van het bisdom aan Amstenrade op 5 mei 1669 wordt voor het eerst beschreven dat het dorpje een schutbroederschap heeft: ‘confraternitas sunt S.Rosarii, a 1668 instituta et S. Gertrudis antiqua’.
Tot aan de Franse tijd (1794) is weinig bijzonders bekend over de schutterij. Pas in 1880 lezen we weer iets over de schutterij. Tot die tijd werd er wel met enige regelmaat op de vogel geschoten. Er is nog oud koningszilver .
Onder leiding van de Akense generaal Sieben werd op 28-11-1883 door de Hollandse Koning Willem III, koninklijke erkenning verkregen. Willen III tekende de ‘nieuwe’ statuten van de schutterij. De inhoud van de statuten zijn op de oudere statuten gebaseerd. De schutterij krijgt het voorrecht om als personne civile te mogen optreden en als zelfstandig lichaam te handelen. Over bescherming van volk, staat en kerk staat niets beschreven. Wel over sociale functies en zorg voor het zielenheil.
Na een inzinking duurt het tot na de eerste wereldoorlog tot dat de nieuwe voorzitter Henry Leunissen nieuw leven in de vereniging blaast. Hij bleef tot 1923 voorzitter en werd in 1925 opgevolgd door Johan Schils. Geholpen door ‘het kasteel van Amstenrade’ beleefde men een bloei periode. Op de grote internationale schuttersfeesten in 1919 in Houthem en 1923 in Gulpen won men bijna alle prijzen.
In de crisisjaren voor de tweede wereldoorlog kwam de klad in de schutterij. Politieke verdeeldheid en armoede brachten onenigheid en achteruitgang van ledenaantallen.
Na de tweede wereldoorlog leidde Sjang Creemers, als voorzitter, penningmeester en secretaris de zwaar aangeslagen en kwakkelende vereniging. In 1948 namen Cep Roberts en Wiel Kruitwagen samen met de voorzitter het initiatief om de schutterij zijn oude glorie terug te geven. Er kwam een groot bestuur met mensen als Bart Kruitwagen, Joep Hahn, Zef van Jeupe, John. Leunissen (Juunke de Stjomp), Joep Geurten en Hub Penders.
Het ging weer berg op. In 1953 kwamen er, voor iedereen, nieuwe uniformen. Onder leiding van vader en zoon Meyers, Gerrit en Andre, kwam er goede drumband. Er werd met succes deelgenomen aan schutterfeesten met schieten en muziek, met een bloeiperiode eind 60er jaren.
De sluiting van de mijnen bracht weer een mindere periode.
André Meyers werd vanaf 1974 voorzitter. Jeugd werd aangetrokken en de drumband werd een belangrijke uitstraling van de schutterij. De successen met schieten namen toe. En de huidige opvallend rode uniformen stammen uit die periode.
Halverwege de 90er jaren kreeg de schutterij een nieuwe impuls. De drumband kreeg nieuwe instrumenten en er werden instructeurs van buiten de vereniging aangetrokken. Onder leiding van de president van het erebestuur gravin Leida de Marchant et d’Ansembourg en voorzitter Math Roberts is Sint Gertrudis een schutterij met aanzien.
Vanaf 2018 is Paul Roberts voorzitter. Hij is een telg uit een befaamde schuttersfamillie.
Met de muziek en met het schieten tellen de mannen van Sint Gertrudis mee bij de besten. Maar de algemene uitstraling en de onderlinge band staan voorop.
Het uiterlijk van schutterij St. Gertrudis:
Het geheel:
Binnen de Amstenraadse schutterij bestaan drie grote onderdelen, te weten de officieren, de geweerdragers en de drumband. In feite vormen de geweerdragers de kern van de vereniging. Ze zijn trots op deze status, omdat in het kader van het broederschap en onderlinge gelijkheid de geweerdrager het prototype is.
De officieren zijn in ‘onze’ vereniging de geweerdragers met verdiensten, meestal een lange staat van dienst. De groep officieren, met in hun midden het koningspaar, wordt voorgegaan door de officier-vaandeldrager.
De drumband, een trommel en trompetterkorps begeleidt het geheel.
Het uniform:
Het uniform van de Amstenraadse schutterij is naar voorbeeld van het Garde-Regiment der Fuseliers, de Prinses Irene Brigade. Uiterlijkheden van het uniform zijn uit Groot Brittanie, van de Welsh, Scots and Irish Guards. Opvallend zijn de rode jassen en de Brits, koloniale helm met piek. De ster op de helm en de vele knopen op de jas symboliseren de invasiester en de verschillende krijgsmachtonderdelen uit de tweede wereldoorlog.
De vlag (vaandel):
Het geborduurde vaandel van de schutterij heeft veel voorgangers gekend. Een exemplaar ligt in het schutterijmuseum in Steyl (Tegelen). Vanaf 1919 hebben de vaandels het zelfde uiterlijk: een geborduurde patrones, S.Gertrudis, tussen de wapens de Marchant d’ Ansembourg, graaf van Amstenrade. De rand is in de Nederlandse kleuren en andere versieringen. Opschrift: Schutterij St. Gertrudis Amstenrade en aan de keerzijde een gekroonde W en 1650.
De wapens:
De schutters dragen geweren die geleend zijn van de Nederlandse staat. Het zijn verschillende modellen uit het begin van de vorige eeuw, de meeste zijn de zgn. LeeEnfields en de Garrets
Het geweer waarmee op wedstrijden mee geschoten wordt is een ca. 15 kg zware, 16 kaliber, Stals buks. Deze buks is gemaakt naar voorbeeld van de middeleeuwse voorlaad-geweren, soms donderbussen genaamd. Deze geweren worden op oude tekeningen afgebeeld met een opvallende vork onder de loop.
De officieren dragen mooie, bewerkte, sabels en messen. Velen daarvan zijn al meer dan honderd jaar oud.
De koning en koningin:
Elk jaar heeft de vereniging een nieuwe koning, vaak met koningin. Het is de winnaar van het vogelschieten, dat sinds jaar en dag op de zondag na Pasen, Beloken Pasen, wordt gehouden.
De koning, formeel de hoogste in betekenis voor een schutterij, heeft een symbolische functie. Hij is het paradepaardje van de vereniging. Elke koning laat een eigen zilveren koningsplaat maken gegraveerd met zijn naam en andere persoonlijke symbolen.
De koning draagt de zgn. koningsvogel. Deze, met de hand gemaakte, zilveren vogel, is het oudste en mooiste kleinood van de vereniging. Deskundigen schatten dat de vogel, een valkje met in zijn klauwen een takje, rond 1600 gemaakt is. Met deze vogel werd (wordt) tot uitdrukking gebracht dat de vruchtbaarheid van het voorjaar, door het afschieten van de houten vogel, op de koning is overgegaan.
Het vogelschieten is daarmee het oudste cultuurritueel van de Amstenraadse schutterij, wellicht van heel Amstenrade.
De zilveren platen, die de koning alleen bij officiële gelegenheden draagt, de zgn. breuk, zijn een selectie van alle zilveren platen van de schutterij. Van veel platen is de vorm en de illustratie erg bijzonder en vertelt veel over de geschiedenis van de oude schutterij en de ‘toenmalige’ koningen. In de kerk van Amstenrade hangt een mooie selectie van het oudste zilver.
De door de koning gekozen koningin kiest een jurk naar eigen idee maar passend bij het uniform van de schutters. Ook zij bekleedt een symbolische, ere, functie.
Heel wat bekende en onbekende Limburgers zijn vanaf 1650 koning in Amstenrade geweest.
Een willekeurige selectie:
1655 Derik Piels 1723 Joan Hennen 1752 Gielen (custer te Amstenrad)
1845 H.Willens 1927 Harrie Janssen 1937 Zef Offermans
1949 Cep Roberts 1951 Andre v.d. Buys 1955 Wiel Kruitwagen
1959 Joep Leunissen 1964 Zef Quaedackers 1970 Jaak Baggen
1975 Hein Giesbers 1976 Joep Leunissen 1980 Pierre Thijssen
1987 Lei Meissen 1988 Wiel Meulenberg 1992 Jan Roberts
1998 Frans Kamkes 2004 Harrie Leunissen 2007 Roy Ubachs
Sint Gertrudis
De naam Sint Gertrudis heeft de schutterij al eeuwen. In het jaar 1668 wordt deze naam al genoemd als de naam van onze schutterij of broederschap, een zgn. confraternitas.
Sint Gertrudis is een van de oudste heiligen die, in de zevende eeuw, in onze omgeving leefde.
Gertrudis, heeft, als eerste vrouw in Limburg, een kloostergemeenschap gesticht. In die tijd moet dat een heel wat kracht, kennis en wijsheid gekost hebben.
Limburg was toen nog niet ontgonnen. Het was een wilde bosrijke omgeving met beren en wolven. Mensen leefden in kleine gemeenschappen, eenvoudige hutjes van leem en takken rondom een open schoorsteen. Het leven was hard en mensen stierven jong. Gewoon overleven was al iets bijzonders. Van een Christelijk geloof moet men zich zeker niet veel voorstellen. Mensen leefden dicht bij de natuur en waren gevoelig voor geesten en mythes. Christendom was een van de mythes.
In deze oertijd der middeleeuwen nam Gertrudis het initiatief om zgn. ‘Christelijke’ idealen om te zetten in het dagelijkse leven. Zij stichtte een (klooster)gemeenschap die studie en sociale hulpverlening hoog in het vaandel had. Doelstellingen die eveneens in de oudste reglementen van onze schutterij beschreven staan.
Gertrudis moet dan ook een bijzonder begaafde vrouw zijn geweest om in dergelijke moeilijke levensomstandigheden een kloostergemeenschap, met voor die tijd buitengewone doelstellingen, van de grond te krijgen.
De Amstenraadse schutterij is daarom trots op haar naam.
Tijdsbalk:
1650 oudste zilver Koning Mathijs Oltmans
1696 beschreven bezoek Bisdom
1723 koning Joan Hennen
1752 koning Gielen (custer te Amstenrad)
1845 koning H.Willems
1883 nieuw reglement getekend door koning WillemIII, met toewijzing van ‘personne civile’ o.l.v. Generaal Sieben uit Aken
1919 schuttersfeest Houthem
1923 voorzitter Harry Leunissen
1948 nieuw bestuur o.l.v. Sjang Creemers
1953 oprichting drumband
1974 voorzitter Andre Meyers